B2 – Eskola 1940ko hamarkadan

1 – Beheko testuan, idazleak bere haur denborako oroitzapen bat kontatzen du. Ortzaizeko (Nafarroa Beherea) San Mixel eskola giristinoan gertatu zen, 1945. urtearen inguruan.

Ikastetxe guzietan bezala, bazen “antibasque” izeneko erregela berde ttipi bat, jostetaldietan₁ eskolako korroilan₂ den ezkerpareta ondoan haur zenbait euskaraz hasten bazen emaiten zitzaiona, eta bazen, “menditarretan₃” gehienik, nori eman. Erdara laster ikasirik, guti ukan duket₄ nihaurek.

Jean-Baptiste Orpustan
Bidenabarr. Baigorri: ZTK, 2019. 9. or.
(Ikasek moldatua)

 2 – Beheko testuan, idazleak bere haur denborako oroitzapen bat kontatzen du.
Ezterenzubiko (Nafarroa Beherea) eskola publikoan gertatu zen, 1945. urtearen inguruan.

Eskolan baziren bi arroka bizkar xorrotx bat bestearen ondoan: baño bestea baino beherago eta bien artetik ateka₅ hertsi bat dena harria. Hetan jauzteka zen gure jostetarik bat bihotz bihotzekoa. Bizkar batetik bestera pliu! Ez dugu sekulan jauzia huts egin… bestela ez gintaizke orai ni idazten ari eta Peio Gorhostietan artzain! Elgarri espalakoinak₆ gordetzen genituen, bestea jauzika ari zelarik. Beraz, eskolarat gero ortusik₇ ez sartzekotz espalakoinak soinean₈ behar ginen ari han jauzteka…Behin Peiok espalakoinaren oina hautsi zuen luzean-luze! Zangoak ez.
Arrainka ere joaten ginen errekarat. Eskuka, jokoetarik bat: bat biziki axolaturik zagola arraina ezin bilduz harripe zokoan, besteak atzeman zezakeen amelharririk₉ pollitena bota osinerat₁₀ ahalaz arrainkariari hurbil pulunparazteko₁₁ gisan…Eskolan, bistan dena beti euskaraz baizik ez ginen mintzo, kanpoan ala barnean. Errienta₁₂ bera frantsesez. Behin errientak «buchette»-a eman zautan eskolarat sartzean: behar nakola beste bati eman euskaraz entzunen nuelarik… azkenik zukeena arratsean eskolan ilun artino. (Etxean egin behar lanak? Ardi biltze, ihaurgia₁₃ egite eta garaitiko₁₄? Pollitak gintezkeen…).
Errekreazionean Peiok: «are! Pilotan kanpoka ariko girela!»
– Oixu Peio, «buchette»-a.
Peiok jestua gelditu zuen eta so jarri eni. Denak isilik. Begitartea gogortu zitzakon«buchette»-a besagainka₁₅ bota zuen oihanerat…Kiskun-kaskun ele₁₆ zenbait baizik etzen nabari izan eskolako hegaldeian₁₇, frantsesez, egun hartan. Biharamun berean oro euskaraz.

Eñaut Etxamendi
«Arrailoa». In: Idazlanen bilduma IV. Baiona: Maiatz, 2011. 94-95. or.
(Ikasek moldatua)

1 Jostetaldi: aire hartze, jostaldi
2 Korroila: josta-leku
3 Menditar: mendian, erran nahi baita, mendiko auzotegietan bizi den herritarra
4 Duket: dut beharbada                                                                                                                            5 Ateka: bi arroken arteko pasaia hertsia                                                                                          6 Espalakoin: eskalapoi (fr: sabot)
7 Ortusik: zapatarik gabe (fr: pieds-nus)
8 Soinean: 1/- jantzirik. 2/- lepo gainean.
9 Amelharri: (fr: pierre à fronde)
10 Osin: Erreketan eta ibaietan  urak sakontasun handia duen tokia.
11 Pulunpatu: 1/- balantzatu 2/- murgildu
12 Errient: lehen mailako irakaslea ( gizona) (fr: instituteur)
13 Ihaurgi: azpiak. (fr: litière)
14 Garaitiko: gainerako, beste.
15 Besagainka: indar handiz egindako beso mugimendua
16 Ele: hitz.
17 Hegaldei: aterpe (fr: préau)