B2 – INSTRUCTIONEA GAZTERIARENTÇAT

Ororen eskolak
Jende askok oraino uste du euskarazko irakaskuntza duela zenbait hamarraldi baizik ez zela abiatu. Egia oso bestelakoa da, ordea. XVIII. mendean hasi eta XIX. menderaino iraun zuen mugimendu azkar batek eskolak sortu zituen han-hemen Iparraldeko herri eta haranetan. “Ororen eskolak” erran zieten, haien helburu soziala agerian utzi nahian. XVIII. eta XIX. mendeetan, jendarteak herritar guziei gutieneko hezkuntza maila segurtatu behar zielako usteak indar handia hartu zuen Europan.
Ipar Euskal Herrian “ororen eskolak” sortu ziren giro horretan. Haur guzientzako eskolak ziren, eskola publikoak.
Herri gehientsuetan bazen ororen eskola bat, eta herritarrak berak arduratzen ziren eskola antolatzeaz eta erreient edo maisuari soldata ordaintzeaz.
Hasieratik Eliza katolikoari estuki lotuak egon ziren ororen eskolak, baina giristino ikasbidea ulertzeko haurrek irakurtzen jakin behar zuten, eta ororen eskolak beharrezkoak ziren horretarako.
Izan ere, oinarri-oinarrizko eskolak ziren, irakaskuntza hiru zutabe hauen inguruan ardazten zutenak: irakurtzen, idazten eta oinarrizko kalkuluak egiten jakitea.
Ororen eskoletan neskatoak eta mutikoak joan zitezkeen, baina, gehien-gehienik, mutikoak aritzen ziren, emazteek garaian kasik erabat moztua zutelako hezkuntza eta kulturako sartzea. Nolanahi ere, orduko usadioari jarraikiz, neskatoek eta mutikoek bereizirik ikasten zuten.
Guti dakigu ororen eskolez, baina garrantzi handikoak dira, euskarazko irakaskuntzak haietan emanzituelako lehen urratsak.

Euskarazko lehen eskolako liburua

Euskarazko lehen eskolako liburua duela berrehun urte baino gehiago argitaratu zen Euskal Herrian. Iparraldeko euskaran idatzia denez, segurki, ororen eskoletako ikasmateriala izateko egingo zutela pentsa daiteke. Hogeita lau orrialdeko liburuxka bat da, bi zatitan banatua. Lehenengo parteak Instructionea gazteriarentçat izena du eta bigarrenak Haurren instructionea galde eta ihardesteca.
Liburuxka irakaslearen eta ikaslearen arteko galde-erantzunen sisteman egina da.
Horra liburuxka horretako pasarte batzuk:

Jainkoaren izateaz
Galdera: Segur guira badela Jainco bat?
Ihardespena: Bai: egia bat da hain clara, nun burua galdua behar baita, ukhatceko edo dudatceco; ecic*ez da burua galdua duena baicic, Jaincoric ez dela dioenic.

Munduaren sorrera                                                                                                                    Galdera: Dembora lucea du, Jaincoac, cerua eta lurra creatu cituela?
Ihardespena. Badu 6793 urtheren inguruan.

Munduko hizkuntzak
Galdera: Zenbat mihi* dire munduan?
Ihardespena. Badire hirur hogoi eta hamabi.

Errepublika
Galdera: Cer da Errepublika bat?
Ihardespena. Errepublika bat da, estatu bat, hainitz presunaz gobernatua; ecic*, estatu batetan, ez denean presuna choil bat baicic gobernatcen duenic, estatu hura deitcen dute monarchia.

Hiztegia:
ecic: zeren, zeren eta
mihi: hizkuntza

Xabier Monasterio
Iparreko eleak
(Ikasek moldatua)