B1 – Xabier Itzaina, Ihauteriak beren gizartean

Ihauterian eskeak₁ antolatu ohi ziren. Eske egiteko manera ezberdinak ziren, han eta hemen, herrien arabera. Lapurdiko ihauterietan,
Kaskarotak eta Maskak eske ibiltzen ziren:

Lapurdin, Urtats₂ eta Garizuma₃ artean iragaten ziren eskeak bi motatakoak ziren: bata, maskena, beren eske-kantuekin, xingar eta arroltzeketa zihoazenak. Bigarren mota, kaskarot dantzariena. Azken hauek batzuetan bertsolaria zeramaten berekin, Mattin Treku bezala Saran.

Maskek bisaia kukutua zuten, Kaskarotek, aldiz, agerian. Dantzariak ahal bezain ederki apainduak ziren, eta zuriz beztituak. Kaskarot dantzariak, ahalik eta ederrenak agertzen ziren. Uztaritzen, etxekoandre₄ eta arrebek prestatu urrezko broxak eta bitxi josiak zituzten papoan.

Etxez etxe ibiltzean, bazen hartu-eman (harreman) bat: eske-kantuak edota dantzak ematen zituzten kausera, kruspet, matahami, xingar, lukainka edo diruaren truke. Etxekoek sinbolikoki adierazten zioten herriari urte osoan leiala izanen zitzaizkiola zerga ttipi bat pagatuz. Herriko gazte ezkongabeek zuten dantzen eta kantuen emateko ardura.

Kantarien eta dantzarien errezibitzaileak, eta ordainaren emaileak, etxekoandre eta etxeko nagusia ziren. Etxeko bakoitzari eskaintzen zitzaion kopla berezi bat.

Hona, beste anitzen artean, masken eske-kantu ezagun bat, Itsasun ikasi bertsio batean:

Etxekoek ez badute deus
ere ematen:

“Goazen, goazen hemendik
Hemen ez diagu xingarrik
Etxe hontako gazi kutxan
Saguak umeak egin tik!”

Xabier Itzaina, Ihauteriak beren gizartean: sei irakurketa.
(2014an Ikasek antolatu mintzaldi batetik moldatua)

1 Eske: quête

2 Urtats: urtearen lehen eguna

3 Garizuma: Carême

4 Etxekoandre: etxeko andere