B1 – Balea ihizia Euskal Herrian
IRAKURRIAREN ULERMENA – Biarritzeko eta Donostiako akuarioek Balea ehiza Euskal Herrian izenburuko liburuxka argitaratu zuten 2008an.
Overview
Testua irakurri ondoan, galderei erantzun iezaiezu.
Euskaldunak aitzindari balea ihizian
XII. mendean, euskaldunak aitzindari izan ziren balearen ehizan; izan ere, bazekiten balea etekin iturri amaigabea zela.
Txalupa arraundunetan ateratzen ziren itsasora, lantzak eta arpoiak harturik. Balea Ipar Euskal Herriko baliabide ekonomiko nagusia izan zen hainbat mendez, ia animalia osoa baliatzen baitzuten. XX. mendean, balea ehizatzeko modua industrializatu zen. Arpoiak jaurtitzeko kanoiak eta ontzi handi azkarrak erabiltzen hasi ziren; hala, zetazeo horiek desagertzeko arriskuan ezarri zituzten. Euskal balea babesturiko espezie izendatu zuten 1936an, eta geroztik debekatua da animalia hauek ehizatzea.
Hamar urte geroago, Nazioarteko Baleazaleen Batzordea sortu zuten Washingtonen, eta 1986an zetazeo handi guztiak ehizatzea debekatu zuten nazioarte mailan.
Egun, espezie batzuk baino ezin dira legez ehizatu; esaterako, pilotu izurde hegaluzea eta torkal txikia. Japonia, Norvegia eta Errusia zetazeoak ehizatzearen alde dira Nazioarteko Batzordean.
Euskal Herritik…
Balea ehiza, Euskal Herrian, Erdi Aroko bizibide nagusietako bat zen. Hemengo lur mota zela eta, ezinezkoa zen kostaldeko lurrak lantzea eta, ondorioz, beste bitarteko batzuk behar zituzten bizirauteko. Inguruko oihanetako zuhaitzak erabiltzen zituzten txalupak eraikitzeko. Txalupaz eta arpoiez, animalia arroken kontra eramaten zuten edota tranpa moduan erabili ohi zituzten babestutako badietan harrapatzen zuten. Hondartzan utzi ostean, hil eta puskatzen zuten.
Horretarako, dozena bat gizon behar zen, aizkorarekin, aiztoarekin eta zerrarekin lan egiteko. Balearen puskak idiek arrastatu ohi zituzten hondartzatik zatikatzeko lekura. Hezurrak, larrua eta erraiak hainbat lantegitara garraiatzen zituzten, eraldatzeko. Hiru mende baino gutiagotan, Biarritz balea ehizatzeko gune garrantzitsuenetariko bihurtu zen, bereziki ingelesak nagusi ziren garaian. Getarian eta Mutrikun, balea ehizak baldintzatu zituen bertako gizarte ohiturak eta garapen ekonomikoa.
… Ameriketako uretara
XVI. mendetik aitzina gutiago harrapatzen zuten eta, ondorioz, marinelek etxetik gero eta urrunago joan behar izan zuten. Ameriketara joaten hasi ziren. Euskal marinelak Ternuara joan ziren bakailaotara, eta han balea ugari zegoela ikusi zuten. Horrek Euskal Herriko kostaldearen oparotasuna beste bi mendez ziurtatu zuen, nabarmen garatu baitzuen ontzien eta ehunen industria. Ameriketara egindako bidaiak urtebete irauten zuen. Ondorioz, arropa, galduko ez ziren elikagaiak… eta inbertsio handiak behar zituzten.
Donibane Lohizuneko eta Pasaiako portuetatik itsasoratzen ziren Ternuarako eta Labradorrerako bidea egiteko. Han, kostako egoitzetan bizi ohi ziren. Eraikuntza aztarnak eta koipea urtzeko labeak aurkitu dituzte, baita Hego Euskal Herriko galeoi baten arrastoak ere, agian San Joan izenekoarenak. Era horretako baleontziek mila olio upel garraiatzen zituzten, eta 75 bat lagunek osatutako eskifaia izaten zuten, tartean marinelak, langile berezituak, arotzak eta upelgileak. XVIII. mende hasieran 60 baleontzi zeuden Donibane Lohizunen, 3000 tripulatzailerekin, eta Pasaian 41 itsasontzi, 1400 marinelekin. Une batetik goiti, beste nazio batzuk ere balearekiko interesa agertzen hasi ziren. Esperientzia handiko euskal marinelak kontratatu zituzten ehiza teknikak irakasteko, baina gero kanporatu egin zituzten, Groenlandian arrantzatzea debekatuta.
Orduan hasi zen Euskal Herriko balea industriaren gainbehera. XVIII. mende hasieran, Pasaia zen jarduera honi bizirik eusten zion azken euskal portua.
Balea ehiza Euskal Herrian Donostiako Aquarium eta Biarritzeko Akuarioa
(Ikasek moldatua)
Irakasleendako baliabideak
Baliabide hauen deskargatzeko irakasle eta Ikasen bazkide izan behar zara.
Course Features
- Activities B1 maila
You May Like
A2 – Daniel Landart eta Mikel Laboa Zure begiek
ENTZUNAREN ULERMENA - Zure begiek kantua Daniel Landartek idatzia da eta Mikel Laboak musikatua.
B1 – Maixa eta Ixiar Iluntzean
ENTZUNAREN ULERMENA - Maixa eta Ixiar bikoteak izen bereko diskoan (Maixa eta Ixiar, 1993) plazaratu zuen Iluntzean kantuan entzunen duzu.
B1 – HertzainakAitormena
ENTZUNAREN ULERMENA - Hertzainak taldeak Aitormena kantua plazaratu zuen Amets prefabrikatuak izeneko diskoan (1990).
B1 – Ken Zazpi Ilargia
ENTZUNAREN ULERMENA - Ken Zazpi taldeak, Bidean izeneko diskoan (2003), Ilargia kantua argitaratu zuen.
Course Features
- Lectures 0
- Quizzes 0
- Maila Hizkuntza maila guziak
- Students 0
- Assessments Self